W związku z pandemią koronawirusa powstało wiele programów mających na celu pomoc dla przedsiębiorców oraz ochronę miejsc pracy. Przedsiębiorcy mogli starać się o dofinansowanie do części wynagrodzeń pracowników; o częściowo bezzwrotne subwencję z Polskiego Funduszu Rozwoju; o dofinansowanie do prowadzenia działalności gospodarczej; o wypłacenie świadczenia postojowego dla zleceniobiorców; o zwolnienie lub częściowe zwolnienie ze składek na ubezpieczenia społeczne; o bezzwrotne lub nieoprocentowane pożyczki i.t.d. Aby usprawnić proces rozpoznawania wniosków oraz przyspieszyć wypłatę świadczeń, ustawodawca zdecydował się oprzeć weryfikacje wniosków przedsiębiorców o składane przez nich oświadczenia. Założenie jest takie, że organ wierzy nam na słowo i nie żąda przedłożenia dokumentacji celem weryfikacji złożonych oświadczeń, przykładowo,  o spadku obrotów czy zatrudnianych pracownikach. Zapewne osoby wnioskujące o pomoc zauważyły, że przy każdym wniosku podpisujemy zarazem następujące oświadczenie: oświadczam, że informacje i oświadczenia podane przeze mnie we wniosku są zgodne z prawdą oraz, że jestem świadomy (świadoma) odpowiedzialności karnej wynikającej z art. 233 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – kodeks karny (dz. u. z 2019 r. poz. 1950, z późn. zm.) za złożenie fałszywego oświadczenia lub zatajenie prawdy.

Czy podpisując takie oświadczenie rzeczywiście jesteśmy świadomi odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń? Warto się dowiedzieć jak kształtuje się rzeczona odpowiedzialność, tym bardziej, że powyższe oświadczenie przyjdzie nam złożyć jeszcze wiele razy w życiu. Warto zwrócić uwagę, że wciąż trwa etap rozliczeń programów pomocowych i niektórzy przedsiębiorcy otrzymali pisma zarzucające składanie nieprawdziwych oświadczeń.

Kiedy popełniamy przestępstwo?

Zgodnie z treścią art. 233 § 1 Kodeksu karnego, przestępstwo fałszywych zeznań popełnia ten, kto składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu  prowadzonym na podstawie ustawy, zaznaje nieprawdę lub zataja prawdę. Przestępstwo fałszywych zeznań popełnia również ten, kto składa fałszywe oświadczenie, jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej[1]. Co ciekawe, warunkiem ponoszenia odpowiedzialności karnej jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania[2]. Należy więc pamiętać, że jeżeli podpisujemy oświadczenie o świadomości odpowiedzialności karnej wynikającej z art. 233 k.k., to popełnimy przestępstwo jeżeli będziemy kłamać. Natomiast to samo kłamstwo nie będzie już stanowić przestępstwa, gdy nie uprzedzono nas w żaden sposób o grożącej nam odpowiedzialności karnej.

Warto pamiętać, że przestępstwo składania fałszywych zeznań można popełnić jedynie umyślnie z zamiarem bezpośrednim lub wynikowym. Z zamiarem bezpośrednim mamy do czynienia wtedy, gdy sprawca chce złożyć fałszywe zeznanie i robi to w pełni świadomie.

Przykład: Szymon stara się o otrzymanie subwencji z Państwowego Funduszu Rozwoju, na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie tłumaczeń przysięgłych z języka arabskiego. Szymon jest mikroprzedsiębiorcą, ale oświadczył że jest małym przedsiębiorcą, ponieważ dobrze wie, że dostanie zdecydowanie wyższą subwencję jako mały przedsiębiorca. Szymon, wiedząc że jest mikroprzedsiębiorcą, świadomie złożył fałszywe oświadczenie, aby uzyskać wyższą kwotę dofinansowania. Szymon będzie podlegał odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań (i prawdopodobnie za oszustwo).

Z zamiarem ewentualnym będziemy mieć do czynienia, gdy mamy świadomość, że prawdopodobnie składane przez nas oświadczenia mijają się z prawdą, ale mimo to, godzimy się złożyć takie zeznania, przedstawiając je jako prawdziwe.

Przykład: Rozwijając powyższy przykład, Szymon popełniłby przestępstwo składania fałszywych zeznań działając z zamiarem ewentualnym, gdyby nie był pewny czy jest mikroprzedsiębiorą czy małym przedsiębiorcą (nie chciało mu się sprawdzić), a mimo to, wiedząc że może się mylić, oświadczył że jest małym przedsiębiorcą, gdyż taki dostaje wyższe dofinansowanie.

Przestępstwa składania fałszywych zeznań nie dopuszczamy się, gdy fałszywe oświadczenie złożymy nieumyślnie.

Przykład: Szymon spełniał wszelkie przesłanki kwalifikujące go jako średniego przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy prawo przedsiębiorców, a co za tym idzie, tak też oświadczył we wniosku o subwencję. Następnie, w wyniku zmiany regulaminu przyznawania subwencji okazało się,  że do oceny rozmiaru przedsiębiorcy będą miały zastosowanie uregulowania Unijne, z których wynika że Szymon jest dużym przedsiębiorcą. Szymon nie poniesie odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań, ponieważ złożył je nieumyślnie, nie mając świadomości, że jest możliwość uznania go za dużego przedsiębiorcę.

Jaka grozi nam kara?

Odpowiedzialność karna za składanie fałszywych zeznań jest bardzo surowa, ponieważ rzeczone przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Warto natomiast zauważyć, że  jeżeli sprawca czynu zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5[3]. Ustawodawca przewidział również możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia, gdy  1) fałszywe zeznanie, dotyczy okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, 2) sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznanie, zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne, rozstrzygnięcie sprawy[4]. Karze nie podlega również osoba, która złożyła fałszywe zeznanie, nie wiedząc że miało prawo do odmowy złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie[5].

Drodzy Czytelnicy, mam nadzieję, że udało się rozwiać wątpliwości dotyczących odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań. Do poczytania!

[1] Art. 233 § 6 Kodeksu karnego

[2] Art. 233 § 2 Kodeksu karnego

[3] Art. 233 § 1a Kodeksu karnego

[4] Art. 233 § 5 kodeksu karnego

[5] Art. 233 § 3 Kodeksu karnego